Teos Antik Kenti, Bir Yazıt ve Bir Korsan Baskını

Günümüzde İzmir’in Seferihisar ilçesi sınırlarında yer alan Teos Ören Yeri’nde, Anadolu’nun batı kıyılarındaki bir yarımada üzerine kurulmuş antik bir liman kentinin kalıntıları yer alır. Farklı boyutlarda iki limana sahip olan Teos Ören Yeri, Alabadandalı ünlü mimar Hermogenes’e ait görülmeye değer bir yapı olan Dionysos Tapınağı’na da ev sahipliği yapar.

Türkiye’nin Ege Bölgesi’nde bulunan ve her yıl kalabalık bir ziyaretçi kitlesi tarafından görülen antik kentlerden biri olan Teos, yüzlerce yıllık tarihi ve ilgi çekici yapılarıyla başlı başına bir yazı konusu olabilir. Fakat bu yazımızda, biraz da tesadüf eseri bulunmuş bir arkeolojik kalıntıdan ve o kalıntı sayesinde kentin tarihine ilişkin öğrendiğimiz bazı ilginç bilgilerden bahsedeceğiz.

Sözünü ettiğimiz kalıntı taşa işlenmiş bir yazıt ve Teos’taki meclisin yüzlerce yıl önce aldığı bir kararı içeriyor. Gelin isterseniz, günümüzde İzmir Arkeoloji Müzesi’nin bahçesinde sergilenen bu yazıtın nasıl bulunduğundan ve Teos Ören Yeri’nin tarihinden bir kesiti gözümüzün önünde canlandırmamıza yardımcı olan içeriğinden söz edelim.

Basamak Taşında Saklanan Tarih

Sözünü ettiğimiz yazıt, 1992 yılında Seferihisar’daki eski bir evin yıkımı sırasında ortaya çıkar. Tarihsel bilgilerin binlerce yıllık malzemeden damıtılmasıyla ilgili çok ilginç bir gerçeğe de işaret eder bu ortaya çıkış öyküsü. Bir kentin insanlarının yüzlerce yıl önce başına gelmiş olayların bilgisini günümüze taşıyan nesne, kendini bir evin merdiven taşı olarak kamufle etmiş biçimde karşımıza çıkar. 102 satıra yayılan çok küçük harflerle oluşturulan yazıt, Mimar Duran Mustafa Uz tarafından fark edilip koruma altına alınır ve okunmasını güçleştiren kırıklar, harç izlerine karşın içeriği çözülüp anlaşılır.

Korsan Baskını ve Çaresiz bir Kent

Teos meclisinin aldığı bir kararı içerdiği belirlenen yazıt, kentin MÖ 3. yüzyılda bir korsan baskınına uğradığını ve bu baskın sonucunda korsanların ketin sakinlerinden istedikleri yüklü miktarda fidyenin nasıl karşılanacağına ilişkin alınan kararı içerir. Politik olarak çalkantılı bir zaman dilimi olduğu bilinen Helenistik dönemde Akdeniz kıyılarında korsanlığın ulaştığı boyutlar hakkında fikir veren yazıt, Teos halkının yaşadığı bu zor sürece ilişkin pek çok detayı da gösterir.

Kentin ünlü Dionysos Tapınağı aracılığıyla dönemin kutsal bir dokunulmazlık payesi olan “asylia” elde etme çabalarının arkasında yer alabileceği düşünülen bu korsan baskını, yazıttan anlaşıldığı kadarıyla tüm Teosluların mal varlıklarının onda birini korsanlara vermelerine sebep olur. Teos’a saldıran korsanlar kentin limanını ve stratejik noktaları ele geçirmiş, yöneticileri ve ileri gelenleri tutuklamış, yurttaşların birçoğunu da rehin almışlardır. Hatta meclis yazıtta yer alan kararı almak için toplandığı sırada da korsanların kentte olduğu anlaşılır. Sonuç olarak istenilen fidyenin, kentleri korsanlar tarafından işgal edilen Teoslular tarafından çaresizce ödenmiş olduğu söylenebilir. Yazıttan anlaşıldığı kadarıyla korsanlara altın sikkeler ve diğer kıymetli nesneler dışında yüz binlerce Aleksandros Drahmisi ödenmiş olmalıdır. Teos’ta bulunmuş başka bir yazıttan kentin yüksek maaşlı çalışanlarından olan müzik eğitmenlerinin yıllık 700 Drahmi civarında maaş aldığı düşünülürse korsanların gasp ettiği zenginliğin boyutları daha iyi anlaşılacaktır.

Günümüzden binlerce yıl önce güzel bir liman kentinde yaşayan insanların yaşadığı oldukça zorlu bir dönemi kafamızda canlandırmamıza olanak tanıyan ve ömrünün bir kısmını bir evin basamak taşı olarak geçirmiş olan Teos Korsan Yazıtı, günlerini artık İzmir Arkeoloji Müzesi’nin bahçesinde geçiriyor. Sakinlerinin belki de biraz da böyle acı bir olayı tekrar yaşamamak için inşa ettirdiği Dionysos Tapınağı’nın kalıntılarıyla birlikte Teos Ören Yeri de İzmir, Seferihisar’da ziyaretinizi bekliyor.