27.01.2023
5 Dakika
Türkiye toprakları insanlık tarihi için çok önemli bir dönüm noktasını ifade eden, avcı-toplayıcı toplulukların yerleşik yaşama geçtikleri ve tarımla uğraşmaya başladıkları Neolitik Çağ’dan kalma birçok alana ev sahipliği yapar. Gerçekten de medeniyetin ve günümüzdeki yaşamın temellerinin atıldığı bu alanlar, dünyanın dört bir tarafından insanlar için tarihin ve arkeolojinin belki de en ilgi çekici bulguları arasında yer alır. Konya ili sınırlarında yer alan Çatalhöyük Neolitik Alanı da insanların yerleştiği ve bugüne kadar keşfedilmiş en eski alanlardan biri ve kurulduğu dönem düşünüldüğünde Neolitik bir kent niteliği taşır. 2012 yılı itibarı ile UNESCO Dünya Miras Listesi’ne alınmış olan bu benzersiz arkeolojik alanı gelin birlikte daha yakından tanıyalım.
Çatalhöyük Neolitik Alanı, Doğu Höyük ve Batı Höyük olarak adlandırılan iki höyüğü içerir. Doğu Höyüğü, MÖ 7400 ile 6200 yılları arasına tarihlenen ve bu 1200 yıl boyunca birbirinin üstüne binerek oluşmuş 18 katmanı içerir. Höyük bu haliyle Neolitik Çağ’da yerleşik hayata geçen insanların yaşantısının zamanla nasıl değiştiğine ilişkin manzarayı oldukça kapsamlı biçimde gözler önüne serer. Doğu Höyüğü’nün MÖ 6200 civarında nedenini bilmediğimiz biçimde terk edilmesiyle oluşturulduğu düşünülen Batı Höyük ise MÖ 5200 yılına uzanan 1000 yıllık bir yerleşimin izlerini barındırır.
Çatalhöyük’te yerleşik hayatın ilk dönemini yaşamakta olduğu düşünülen insanların inşa ettiği evler ve bu evlerin bir araya gelişiyle ortaya çıkan kent planı da oldukça ilginçtir. Kendine özgü bir mimariye sahip olan Çatalhöyük evleri, girişleri çatıdaki bir açıklıktan sağlanan dikdörtgen planlı ve birbirlerine sırt vermiş gibi tamamen bitişik olarak inşa edilmiş yapılardır. Neolitik atalarımızın kent planı, dönemin sosyal yaşamında eşitlik ve dayanışmanın ön planda olduğunu düşündürür. Aralarında sokaklar bulunmayan ve merdivenlerle ulaşılan birbirine bağlı tavanlar üzerinde dolaşıldığı düşünülen bu evler arasında, hiyerarşik bir düzenlemenin bulunmadığı görülebilir.
Yapılan kazılarda Neolitik Çağ insanlarının günlük yaşamı, ekonomik aktiviteleri, inançları ve dünya görüşlerine ilişkin de önemli ipuçlarının elde edildiği Çatalhöyük; ilk mimari eserlerin yanında, evlerin içinde yer alan ilk bezemeler ve heykelciklere de ev sahipliği yapan, tabiri caizse “ilklerin yerleşimi”dir. Ölülerini evlerinin zeminine gömdükleri ve Doğu Höyüğü’ndeki 18 katmanı oluşturacak biçimde yeni evleri eskilerinin üzerine inşa ettikleri anlaşılan Çatalhöyük insanlarının aynı zamanda yoğun biçimde sanatla da uğraştıkları bilinir. Resimler, kabartmalar, evlerde yer alan düzenlemeler, heykeller, kil mühürler Çatalhöyük insanının günümüze ulaştırdığı, işlevi ve sembolizmi belki de asla çözülemeyecek sanatsal üretimlerdir. Sıvayla kaplanan ve evlerin içine yerleştirilen boğa başları olan bukranyumlar, Çatalhöyük’te bulunan dikkat çekici sanatsal çalışmalar arasındadır.
Doğu Höyük’e nazaran daha ileri tarihli kalıntıların yer aldığı Batı Höyük’te ise Çatalhöyüklülerin dünya görüşüne ilişkin kimi değişimlere işaret eden bulgulara rastlanır. Evlerin duvarlarında çizimler ve zemin altı mezarlara rastlanmaması, evlerin duvarlarının ve zeminlerinin sembolik öneminin azaldığını gösterir. Batı Höyük’te, zamanla gelişen uzmanlaşmanın ve kendi kendine yeten evlerden, birbirlerinin uzmanlığına daha çok ihtiyaç duyan hanelere doğru bir geçişin izleri bulunmaktadır.
İnsanlığın ortak mirasının önemli bir parçası ve günümüz medeniyetinin ortaya çıkışına giden yolda önemli kilometre taşı olan Çatalhöyük Neolitik Alanı’nı ziyaret ettiğinizde, üzeri bir koruganla kapatılmış olan Doğu Höyük ve Güney Korunağı’ndaki kalıntıları görebilirsiniz. Ayrıca tipik bir Çatalhöyük evinin yeniden üretimi olan Deneysel Ev’de Çatalhöyük insanının gündelik yaşamına konuk olabilirsiniz. İnsanlığın avcı-toplayıcı bir yaşantıdan günümüzün devasa metropollerine ulaşan hikayesinin büyüleyici bir bölümünü anlatan Çatalhöyük Örenyeri ziyaretçilerini bekliyor. Ayrıca alanda çıkarılan çığır açıcı eserleri, Ankara’daki Anadolu Medeniyetleri Müzesi ve Konya Arkeoloji Müzesi’nde de görebilirsiniz.
