Şanlıurfa Göbeklitepe Örenyeri

Göbeklitepe, Şanlıurfa il merkezinin kuş uçuşu olarak yaklaşık 15 km kuzeydoğusunda bulunan ve tarih öncesi dönemden, yani yazının henüz keşfedilmediği bir zamandan kalma bir ören yeridir. Normalde kireçtaşı kayalarından oluşan bir platonun üstünde, doğal olarak toprak bir tepenin olmaması gereken bir yerde, tarih öncesi dönemde yaşamış, avcı-toplayıcılıkla yaşamlarını sürdüren insanların yüzlerce yılı bulan emekleri sonucunda meydana gelmiş, yaklaşık 300 m çapındaki bir höyüktür. Konum olarak Şanlıurfa’nın en yüksek noktalarından biri üstünde kurulmuştur. Güneyinde Harran, batısında Şanlıurfa kent merkezi, kuzeyinde Nemrut Dağı’nın da bir parçası olduğu Güneydoğu Toroslar ve doğusunda Karacadağ sönmüş yanardağı manzaralarına hâkimdir. Bu nokta aynı zamanda Fırat ve Dicle Nehirleri arasında, yani tarih boyunca Mezopotamya olarak bilinen bölgenin içindedir.

Göbeklitepe’de 1995 yılında başlayan arkeolojik kazılar, Neolitik Dönem’de yaşandığı bilinen ve insanlık tarihinin dönüm noktaları olan bazı değişim ve dönüşümlerin yeniden ele alınmasını gerektirmiştir. Yerleşik yaşamın yaygınlaştığı ve tarım ve hayvancılığın başladığı Neolitik Dönem, Göbeklitepe’nin keşfinden önce insanların özellikle geçimleri, beslenme biçimleri ve alet teknolojilerindeki değişikliklerle tanımlanmaktaydı. Göbeklitepe’de ortaya çıkarılan anıtsal yapılar ve gelişkin sembolizm, Neolitik Dönem’de sadece beslenme ve teknoloji bakımından değil, aynı zamanda “manevi” bakımdan da önemli gelişmeler olduğunu ortaya koymuştur.

Göbeklitepe, insanlık tarihinin nispeten erken sayılabilecek bu evresinde “karmaşık” sayılabilecek bir toplumsal düzenin var olduğunu, yani insanların yalnızca hayatta kalma çabasıyla meşgul olmayıp aynı zamanda iş birliği yaparak uzun zaman ve iş gücü gerektiren görevleri gerçekleştirebileceğine dair kanıtlar sunmuştur. Bu özelliklerine bakılarak Göbeklitepe’nin bölgesel bir toplanma merkezi olduğu akla gelmektedir. Göbeklitepe’nin sahip olduğu üstün evrensel değer, alanın 2018 yılında UNESCO Dünya Miras Listesi’ne alınmasıyla tüm dünyaca kabul görmüştür.